Olsza – drzewo wilgotnych siedlisk i sprzymierzeniec bioróżnorodności

Olsza (rodzaj Alnus) to liściaste drzewo lub krzew z rodziny brzozowatych (Betulaceae). Najczęściej rośnie przy potokach, rzekach i na podmokłych łąkach, gdzie systemem korzeniowym umacnia brzegi. Jest ważnym elementem naturalnych ekosystemów, a jej drewno i owoce (szyszeczki) mają liczne zastosowania.

Jak wygląda olsza?

Olsze dorastają do 20–25 metrów wysokości. Korona bywa stożkowata lub kulista, kora początkowo gładka, brunatnoczarna, z czasem drobno się łuszczy. Liście są jajowate, często lekko wcięte na wierzchołku. Charakterystyczne są męskie kotki oraz drobne „szyszeczki”, w których dojrzewają nasiona.

Gatunki olsz w Polsce

• Olsza czarna (Alnus glutinosa): Najbardziej rozpowszechniona, rośnie nad rzekami i zbiornikami. Ma lepkie liście i ciemną korę.
• Olsza szara (Alnus incana): Preferuje obszary górskie i wilgotne łąki. Jest mniejsza, z szarawą korą.
• Olsza zielona (Alnus viridis): Gatunek krzewiasty, typowy dla wyższych położeń górskich.

Jaką rolę pełni olsza w przyrodzie?

• Umacnia brzegi: Gęsty system korzeniowy ogranicza erozję gleb przy ciekach wodnych.
• Wzbogaca glebę: Wiąże azot dzięki bakteriom brodawkowym na korzeniach, poprawiając żyzność podłoża.
• Wspiera bioróżnorodność: Zapewnia schronienie i miejsca lęgowe ptakom, owadom i drobnym ssakom.
• Pożytek dla zapylaczy: Wczesnowiosenne kotki dostarczają pyłku i nektaru pszczołom i innym owadom.

Zastosowanie olszy

• Drewno: Miękkie, łatwe w obróbce; wykorzystywane w snycerstwie, do produkcji mebli i oklein.
• Trwałe pod wodą: Dawniej używane na pale i konstrukcje mostowe, bo zanurzone w wodzie praktycznie nie próchnieje.
• Ziołolecznictwo: Szyszeczki i kora służą do odwarów przy biegunkach i stanach zapalnych.

Minusy olszy

• Szybki wzrost: W małych ogrodach może nadmiernie zajmować przestrzeń.
• Wysokie wymagania wodne: Potrzebuje wilgotnych stanowisk; na suchych glebach rośnie słabo.
• Alergen: Pyłek olszy należy do alergenów wywołujących wiosenne dolegliwości.

Ciekawostki o olszy

• Świeżo przecięte drewno olszy ma pomarańczowoczerwony odcień.
• W przeszłości służyło do budowy pali mostowych i fundamentów – np. w Wenecji wiele budowli stoi na pniach drzew zanurzonych w wodzie, w tym olszy.
• Olsza jest jednym z pierwszych drzew zasiedlających wilgotne, zdegradowane tereny.

Najczęściej zadawane pytania

1. Gdzie rośnie olsza?

Głównie nad rzekami i potokami, na wilgotnych łąkach oraz w mokradłach.

2. Jaki gatunek olszy jest w Polsce najpospolitszy?

Olsza czarna (Alnus glutinosa) – występuje powszechnie na nizinach i przy zbiornikach wodnych.

3. Czy olsza nadaje się do ogrodu?

Tak, ale raczej do większych ogrodów z dostateczną wilgotnością. W małych ogrodach może być zbyt ekspansywna.

4. Do czego wykorzystuje się drewno olszy?

W snycerstwie, do mebli, instrumentów muzycznych, a pod wodą także do konstrukcji.

5. Czy olsza jest dobra dla pszczół?

Tak, dostarcza pyłku już bardzo wcześnie wiosną i należy do ważnych pożytków.

Olsza to drzewo wilgotnych siedlisk o dużym znaczeniu dla przyrody i ludzi. Zapewnia schronienie zwierzętom, umacnia brzegi, poprawia żyzność gleby, a jej drewno znajduje szerokie zastosowanie. Choć nie nadaje się do każdego ogrodu, w pobliżu wody stanowi cenny element krajobrazu.