Żywokost lekarski (Symphytum officinale)

Żywokost lekarski (Symphytum officinale) to okazałe zioło znane przede wszystkim jako skuteczny naturalny środek wspomagający gojenie złamań, stłuczeń i bólu układu ruchu. W medycynie ludowej stosowany jest od wieków, a jego polska nazwa „żywokost” doskonale oddaje jego główne właściwości lecznicze. W tym artykule dowiesz się, gdzie go znaleźć, jak prawidłowo zbierać i stosować zarówno na zewnętrzne, jak i wewnętrzne dolegliwości.

Charakterystyka i występowanie

Żywokost lekarski to wieloletnia roślina z rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae), dorastająca do wysokości nawet 1 metra. Ma gruby, rozgałęziony czarny korzeń oraz mocną, pustą w środku łodygę. Liście są duże, lancetowate, szorstkie w dotyku i pokryte drobnymi włoskami. Kwiaty mają najczęściej kolor fioletowy, różowy lub biały, zebrane są w zwisające grona i kwitną od maja do sierpnia.

Rośnie głównie na wilgotnych łąkach, brzegach strumieni, skrajach pól i lasów. Preferuje gleby gliniaste i ilaste, bogate w wodę i składniki odżywcze. Występuje powszechnie na terenie całej Polski – od nizin po tereny wyżynne.

Właściwości lecznicze

Główną substancją czynną żywokostu jest alantoina, która wspomaga tworzenie nowej tkanki, przyspiesza gojenie ran i regenerację komórek. Roślina zawiera także śluzy, garbniki, żywice, kwasy organiczne i śladowe ilości alkaloidów. Żywokost stosuje się głównie:

• Na złamania i urazy: Przyspiesza zrastanie kości, gojenie stłuczeń, skręceń, naciągnięć mięśni i ścięgien.
• Na bóle stawów i kręgosłupa: Łagodzi bóle reumatyczne, artretyczne, mięśniowe i obrzęki.
• Na powierzchniowe rany: Pomaga przy otarciach, trudno gojących się ranach, egzemach i oparzeniach.
• Na układ pokarmowy (z ostrożnością): W przeszłości stosowany był przy wrzodach żołądka, zapaleniach i krwawieniach, jednak dziś jego wewnętrzne stosowanie jest ograniczone ze względu na zawartość alkaloidów.

Najskuteczniejszy jest w postaci okładów, maści lub nalewek do stosowania zewnętrznego. Wewnętrzne stosowanie obecnie nie jest zalecane bez nadzoru lekarza, zwłaszcza przy dłuższej kuracji.

Ciekawostki o żywokoście

• Nazwa „żywokost” zachowała się w wielu językach – po łacinie „Symphytum” oznacza „łączyć”, co nawiązuje do jego działania przy złamaniach.
• W średniowieczu nazywany był również „cudownym korzeniem” i stanowił podstawę każdego klasztornego zielnika.
• Roślina była dawniej wykorzystywana także do produkcji naturalnych barwników – jej liście i korzenie barwiły tkaniny na brązowo lub żółto.
• Zawiera śluzy, które łagodzą podrażnienia skóry i egzemę – doskonale nadaje się do domowych maści i kremów.

Zbiór i przetwarzanie

Do celów leczniczych zbiera się głównie korzeń, rzadziej liście. Najwięcej substancji czynnych zawiera korzeń jesienią lub wczesną wiosną, poza okresem wegetacji. Zbiór przeprowadza się ostrożnie – najlepiej za pomocą łopatki lub szpadla.

• Korzeń: Po wykopaniu należy go dokładnie umyć, pokroić na mniejsze kawałki i suszyć w temperaturze do 40 °C. Na zewnątrz jest czarny, wewnątrz biało-żółty i kurczy się podczas suszenia.
• Liście: Mogą być używane świeże do okładów lub suszone w cieniu. Ich działanie jest jednak słabsze niż korzenia.
• Przetwarzanie: Najczęściej w formie okładów z odwaru lub świeżo startego korzenia, nalewek lub domowych maści z dodatkiem smalcu, wosku pszczelego lub oleju kokosowego.

Najczęściej zadawane pytania

1. Czy żywokost nadaje się do stosowania wewnętrznego?

W przeszłości był stosowany wewnętrznie (np. jako herbata z korzenia), jednak obecnie się od tego odchodzi z powodu zawartości alkaloidów pirolizydynowych, które przy długotrwałym stosowaniu mogą uszkadzać wątrobę. Stosowanie wewnętrzne zaleca się jedynie krótkoterminowo i pod kontrolą specjalisty.

2. Jak zrobić domową maść z żywokostu?

Korzeń żywokostu zetrzyj na tarce i delikatnie podduś w smalcu lub oleju kokosowym. Przefiltruj przez gazę, przelej do słoiczków i pozostaw do stężenia. Dla lepszej konsystencji można dodać wosk pszczeli. Przechowuj w chłodnym miejscu.

3. Czy można uprawiać żywokost w ogrodzie?

Tak, żywokost można z powodzeniem uprawiać w ogrodzie, zwłaszcza w pobliżu wilgotnych grządek. Rozmnaża się przez sadzonki korzeniowe lub z nasion. Jest rośliną mało wymagającą i szybko rosnącą, ale może się również rozrastać inwazyjnie.

4. Czy nadaje się dla dzieci?

Do użytku zewnętrznego tak – np. w postaci maści na otarcia, stłuczenia czy skręcenia. Stosowanie wewnętrzne u dzieci nie jest zalecane ze względu na możliwą toksyczność przy dłuższym stosowaniu.

5. Czy można go stosować na trądzik lub egzemę?

Tak, żywokost ma działanie przeciwzapalne i gojące, co jest korzystne również przy problemach skórnych. Maści lub nalewki mogą pomóc przy trądziku, egzemie czy trudno gojących się zmianach – stosuj miejscowo.

Żywokost lekarski to silne i sprawdzone zioło o wyjątkowych właściwościach regenerujących. Przy odpowiedzialnym stosowaniu – zwłaszcza zewnętrznym – stanowi bezcenne wsparcie w leczeniu skóry, stawów i kości. W każdej domowej apteczce powinno znaleźć się dla niego miejsce.