Grzyby i borowiki w lesie – jak je rozpoznawać i zbierać

Grzybobranie to popularna aktywność wielu osób ceniących sobie spokój natury, sezonowe spacery i oczywiście – nagrodę w postaci smacznych grzybów. Ale między zapalonym grzybiarzem a zbieraczem „na chybił trafił” jest duża różnica. Znajomość gatunków, różnica między grzybami a borowikami, bezpieczne rozpoznawanie gatunków jadalnych i trujących – to wszystko stanowi podstawę odpowiedzialnego grzybobrania. W tym artykule przyjrzymy się wszystkiemu, co każdy miłośnik lasu powinien wiedzieć o grzybach.

1. Grzyby a borowiki – jaka jest różnica?

Słowo grzyb to ogólne określenie dla całego królestwa grzybów – w tym drewnojadów, porostów, mikroskopijnych i makroskopijnych gatunków. Z kolei borowik (łac. Boletus) to konkretny rodzaj grzybów o charakterystycznym „mięsistym” kapeluszu i rurkowatym spodzie (zamiast blaszek).

Borowiki są więc podgrupą grzybów. Każdy borowik to grzyb, ale nie każdy grzyb to borowik.

Przykłady borowików:

• Borowik szlachetny (Boletus edulis)
• Borowik usiatkowany (Boletus reticulatus)
• Borowik sosnowy (Boletus pinophilus)

Przykłady innych grzybów:

• Pieprznik jadalny (Cantharellus cibarius)
• Boczniak ostrygowaty (Pleurotus ostreatus)
• Muchomor czerwony (Amanita muscaria)
• Czernidłak pospolity (Coprinopsis atramentaria)

2. Jak dzielimy grzyby?

Grzyby można podzielić według różnych kryteriów:

a) Według zarodników (mikroskopowo):

• Podstawczaki (większość popularnych grzybów)
• Workowce (np. smardz, trufla)

b) Według owocników (kształt):

• Rurkowate – np. borowiki
• Blaszkowate – np. gołąbki, pieczarki
• Listwiaste – np. pieprzniki
• Drewnojadne – np. żagwie, boczniaki
• Inne – np. smardze, czernidłaki, purchawki

c) Według przydatności kulinarnej:

• Jadalne – borowik szlachetny, pieprznik, koźlarz
• Niejadalne – twarde, gorzkie, bez wartości (np. borowik żółtopory)
• Trujące – muchomory, dzwonkówka trująca, pieczarka karbolowa
• Śmiertelnie trujące – muchomor zielonawy, muchomor jadowity

3. Jak rozpoznawać grzyby i na co zwracać uwagę

Rozpoznanie właściwego gatunku nie zawsze jest proste. Zwracaj uwagę na:

• Kolor i kształt kapelusza – gładki, łuskowaty, aksamitny, śliski?
• Blaszki lub rurki – jaki mają kolor, gęstość, czy są połączone z trzonem?
• Kolor zarodników – różowy (pieczarka), biały (muchomor), brązowy...
• Trzon – czy ma pierścień? Pochewkę? Jest miękki czy twardy?
• Zmiany koloru miąższu po uszkodzeniu – żółknie? Niebieszczeje? Pozostaje biały?
• Zapach – anyżowy (pieczarka), stęchły (dzwonkówka), karbolowy (pieczarka karbolowa)

Warto mieć przy sobie atlas grzybów lub aplikację do rozpoznawania – ale przede wszystkim polegaj na swojej wiedzy i doświadczeniu.

4. Kiedy i gdzie grzyby rosną najobficiej?

Sezon:

• Wiosna – smardze, majówki
• Lato – borowiki, pieprzniki, muchomory
• Jesień – boczniaki, czernidłaki, lejkówki
• Zima – boczniak, grzyby nadrzewne

Miejsca:

• Lasy liściaste – dąb, buk, grab → borowiki, gołąbki, muchomory
• Lasy iglaste – świerk, sosna → borowik szlachetny, pieprzniki, mleczaje
• Łąki i obrzeża lasów – pieczarki, czubajki, czernidłaki

5. Zasady bezpiecznego zbierania grzybów

• Zbieraj tylko te grzyby, które znasz na 100%.
• Zbieraj całe owocniki, łącznie z częścią podziemną (dla rozpoznania pochewki, pierścienia).
• Nie zbieraj grzybów w pobliżu dróg, wysypisk ani oprysków.
• Nie ufaj „ludowym mądrościom” (np. że ślimak je, więc grzyb jest jadalny, albo że robaczywość świadczy o jadalności...).
• Po zebraniu grzyby jak najszybciej przetwórz – szybko się psują.
• W przypadku podejrzenia zatrucia natychmiast skontaktuj się z lekarzem lub Ośrodkiem Toksykologicznym.

6. Najniebezpieczniejsze gatunki grzybów

• Muchomor zielonawy – śmiertelnie trujący, łudząco podobny do pieczarki
• Muchomor jadowity – całkowicie biały, silnie toksyczny
• Dzwonkówka trująca – różowe blaszki, mączysty zapach, śmiertelna
• Pieczarka karbolowa – silne dolegliwości trawienne, chemiczny zapach
• Czernidłak pospolity – jadalny, ale tylko bez alkoholu!
• Muchomor czerwony – halucynogenny, szczególnie niebezpieczny dla dzieci

7. Najsmaczniejsze i najpopularniejsze grzyby jadalne

• Borowik szlachetny, usiatkowany, sosnowy – doskonałe do suszenia i sosów
• Pieprznik jadalny – delikatny smak, nie robaczywieje
• Boczniak ostrygowaty – leczniczy, można uprawiać w domu
• Koźlarz osikowy, brzozowy – świetny do marynowania i suszenia
• Mleczaj rydz, mleczaj świerkowy – idealne do kiszenia
• Czubajka kania – popularna jako „kotlet grzybowy”

Zakończenie – las pełen smaków, ale i zagrożeń

Grzybobranie to piękne hobby, które łączy człowieka z naturą, ruchem i sztuką kulinarną. Ale bez wiedzy może być niebezpieczne. Dlatego zawsze kieruj się podstawową zasadą:

„Nie jedz tego, czego nie znasz – i nie podawaj innym, jeśli nie jesteś pewien.”

Lasy oferują nam wiele darów – zbierajmy je z szacunkiem, wiedzą i wdzięcznością.